8.0 Sisa Buangan Fidlot

Keperhatinan masyarakat mengenai kualiti alam sekitar adalah amat peka dan merupakan sesuatu yang sensitif.  Disamping sistem pemasaran yang kompetitif dan mengamalkan perdagangan bebas, maka pengurusan sisa buangan/kumbahan dari ladang fidlot yang efisen adalah sangat penting.

8.1  Piawaian Air Buangan

Air buangan dari kandang fidlot terdiri daripada air cucian kandang dan tahi lembu.  Di Malaysia, nyahcas air buangan dikawal di bawah Akta Kualiti Alam Sekeliling, 1974 - mengguna pakai Peraturan Kualiti Alam Sekeliling : Effluen, Kumbahan dan Indsutri, 1979
Had-had parameter yang termaktub dalam kawalan dan piawaian Akta Kualti Alam Sekeliling adalah sepertimana ditunjukkan di Jadual 9.

Jadual 9 menunjukkan had-had parameter penting Akta Kualiti Alam Sekeliling, 1974

   

Parameter	Piawaian  A	Piawaian B
Suhu, Celsius	40	40
PH	6.0-9.0	5.5-9.0
BOD (Permintaan oksigen biokimia)	20 mg/L	50 mg/L
Suspended solids (Pepejal terapung)	50 mg/L	100 mg/L
Oil and grease	Not detected	10 mg/L
COD (Permintaan  oksigen kimia)	50 mg/L

Nota : Piawaian A - Jika kolam hasil buangan fidlot terletak di dalam kawasan tadahan
          Piawaian B - Jika kolam hasil buangan fidlot terletak di luar kawasan tadahan

8.2  Ciri-ciri Buangan Fidlot

i.  Ciri-Ciri Tahi Lembu

Kandungan tahi lembu bergantung kepada kandungan bahan makanan yang telah diberi.  Walau bagaimanapun, pada umumnya ciri-ciri tahi lembu fidlot adalah sepertimana ditunjukkan di Jadual 10

Jadual 10 menunjukkan ciri-ciri tahi lembu

Total solids, %	3 - 6
Total volatile solids, % TS	80 - 90
Total Kjeldahl nitrogen, %	2 - 4
Cellulose, %	15 - 20
Lignin, %	5 - 10
Hemicellulose, %	20 - 25

 ii.  Ciri-ciri Air Buangan

Air buangan terbentuk daripada air kencing dan air cucian najis/tahi lembu dari kandang fidlot.  Setengah bahan terlarut dalam air dan apa yang dikeluarkan ialah "slurry"

Jadual 11 menunjukkan ciri-ciri air buangan yang biasa dihasilkan oleh ladang ternakan lembu fidlot.  Jika dibandingkan dengan piawaian yang terkandung dalam Jadual 9 di atas, potensi pencemaran air buangan adalah sangat tinggi.

Jadual 11 menunjukkan ciri-ciri air buangan ladang fidlot:

Total solids, %	3 - 6
BOD, mg/L	5000- 9000
COD, mg/L	30000 - 60000
Total Kjeldahl nitrogen, mg/L	2000 - 3000
Ammoniacal nitrogen, mg/L	500

8.3  Pengolahan Sisa Buangan

Pengurusan najis boleh dibahagikan kepada pengolahan sebagai "pepejal" atau "air buangan"

Dalam pengolahan pepejal (solid handling), kuantiti air yang digunakan adalah minimum.  Objektif utamanya adalah untuk menstabilkan tahi supaya boleh digunakan (contoh sebagai baja tanaman) tanpa risiko kesihatan/penyakit

Apabila air buangan atau "slurry" telah terbentuk kerana pencairan, maka cara pengolahan air pula diperlukan untuk mengurangkan potensi pencemaran di sungai atau saliran

i.  Pembuatan Kompos

Di ladang ternakan yang mempunyai sistem untuk mengumpulkan najis, pembuatan kompos boleh dilakukan sebagai saru cara untuk mengawal pencemaran.

Proses kompos melibatkan aktiviti mengurai bahan organik secara aerobik dan termofilik sehingga terdapat humus yang agak stabil.  Suhu kompos yang tinggi akan memusnahkan organisma patogen, benih rumput dan juga larva serangga.

Kompos merupakan sumber baja tanaman yang tahan lama.  Penguraian yang berlaku dalam proses pembentukan kompos memudahkan tanaman menyerap nutrien yang telah dipertingkatkan.  Nutrien akan diserap ke dalam akar tumbuhan  secara perlahan jika dibandingkan dengan baja kimia yang mudah dilarut lesap

Di samping itu, baja kompos juga boleh memperbaiki keadaan tanah yang berpasir atau tanah liat bagi memberi pengudaraan kepasa akar tanaman.  Pengairan didalam tanah juga boleh diperbaiki supaya air tidak bertakung.

Satu cara yang mudah untuk membuat kompos daripada najis yang berbentuk pepejal ialah dengan mengumpulkan najis supaya menjadikan satu longgokan yang berukuran 1.5m tinggi, 2m lebar dan 2m panjang.  Proses pembentukan kompos dipengaruhi oleh beberapa faktor utama termasukklah kandungan lembapan, pengudaraan dan nisbah karbon nitrogen.  Kandungan lembapan yang sesuai untuk pembuatan kompos ialah antara 40% dan 60%  Jika bahan mentah terlalu kering, air boleh disiramkan.  Jika terlalu basah pula, keadaan anaerobik akan terjadi.

Untuk mengetahui samada kandungan lembapan mencukupi atau tidak ialah dengan meramaskan bahan tersebut dengan tangan.  Jika bahan kompos melekat pada tangan, kandungan lembapan boleh dikatakan terlalu tinggi.  Sekiranya bahan itu peroi, ini menunjukkan bahawa kandungan air sudah mencukupi.  Pengudaraan diperlukan untuk membekalkan oksigen bagi mikroorganisma aerobik.  Pengudaraan boleh dilakukan dengan membalikkan longgokan atau menggunakan kaedah mekanikal.

Pada minggu yang pertama dan kedua, kompos perlu dibalikkan setiap tiga hari sekali.  Ini adalah kerana suhu yang tinggi boleh menurunkan kuantiti oksigen yang terdapat dalam longgokan tersebut.  Pembalikan selanjutnya dibuat hanya semiggu sekali hingga kompos menjadi matang.  Kompos akan matang dalam tempoh 40-60 hari jika keadaan sesuai.

Pengudaraan secara mekanikal boleh menyingkatkan masa yang diperlukan kepada 2-3 minggu.  Pengudaraan secara mekanikal boleh dilakukan dengan mengepamkan udara ke dalam longgokan atau menggunakan jentera untuk membalikkan longgokan.

ii.  Sistem Lagun Untuk Pengolahan Air Buangan

Salah satu kaedah bagi mengurangkan pencemaran air buangan ialah dengan menggunakan sistem lagun.  Pengurangan bahan pencemar berlaku melalui dua proses, iaitu pengenapan pepejal dan penstabilan bahan organik.  Beberapa jenis lagun berbentuk bergantung kepda ejnis-jenis penjelmaan biologi.

     a.  Lagun Aerobik

Di dalam lagun aerobik, bakteria dan alga bersama-sama menstabilkan bahan organik secara simbiosis.  Oleh keranan cahaya matahari sangat mustahak dalam pengeluran oksigen dan alga, kekeruhan air dan kedalaman lagun merupakan dua faktor penting dalam operasi lagun aerobik.

Oleh itu, kedalaman lagun aerobik biasanya tidak melebihi 1.5m.  Kedalaman air tempat alga tumbuh adalah terhad pada jarak 50 cm dari permukaan air.

    b.  Lagun Yang Diudarakan

Apabila kandungan lagun diudarakan, pemindahan oksigen ke dalam air akan bertambah dan kedalaman lagun boleh ditambah sehingga 4m.  Pengudaraan boleh dilakukan dengan mengepam air ke udara atau pun mengepam udara ke dalam air.  Kebanyakan alat pengudaraan yang terapung mengepam air ke udara.  Sebahagian besar daripada bahan pepejal menenap ke bawah lagun tempat berlakunya penuraian anaerobik.

Pengudaraan boleh mengurangkan bau busuk yang biasanya di wujudkan dari lagun anserobik.  Walu bagaimanapun, kos alat pengudaraan serta kos penyelenggaraan adalah tinggi

      c.  Lagun Fakultatif

Lagun fakultatif mengandungi dua zon, iaitu zon aerobik di bahagian atas dan zon anaerobik di bahagian bawah.  Di lapisan aerobik, alga yang berfotosintesis menghasilkan oksigen.  Bakteria aerobik menggunakan oksigen untuk menstabilkan bahan organik.  Lebih banyak lagi karbon akan dihapuskan di zon anaerobik melalui fermentasi dan penghasilan metana.  Kedalaman lagun fakultatif adalah antara 1.2 hingga 2.5 m.

      d.  Lagun Anaerobik

Lagun anaerobik menerima air buangan yang banyak mengandungi bahan organik sehingga zon aerobik tidak terwujud.  Penguraian bahan organik berlaku melalui pencernaan anaerobik di mana bakteria menurunkan asid meruap kepada karbon dioksida dan gas metana.

Umumnya, lagun anaerobik digunakan untuk bahan organik dan bukan untuk membersihkan air.  Lagun anaerobik boleh dikorek agak dalam tetapi sebaik=baiknya tidak menebusi aras air tanah.

iii.  Pengeluaran Biogas

Pencernaan anaerobik yang dapat menghasilkan biogas juga boleh mengurangkan BOD air buangan,  Biogas ialah satu bahan bakar yang boleh digunakan untuk memasak dan memasang lampu.  Nilai kalori biogas lebih tinggi daripada kayu dan arang.

Biogas ialah gas yang dihasilkan oleh mikrob apabila bahan organik mengalami proses fermentasi dalam satu keadaan anaerobik yang sesuai daripada segi sushu, kandungan kelembapan dan keasidan.

Komponen utama biogas ialah metana (CH4)(60 - 70%) dan karbon dioksida (CO2).  Selain daripada gas tersebut, biogas mengandungi sedikit hidrogen sulfida, nitrogen, hydrogen dan karbon monoksida.

Untuk menghasilkan biogas, logi atau alat penghadam diperlukan.  Ianya merupakan satu tanki tempat proses fermentasi dijalankan.  Penghadaman mestilah berlaku didalam keadaan tidak telap udara dan tidak telap air.  Alat penghadam boleh dibahagikan kepada dua jenis mengikut cara bahan baungan tersebut dimasukkan ke dalam penghadam, iaitu samada secara berperingkat (batch-fed) atau secara berterusan (continuous-fed)

Dalam penghadaman secara berperingkat, bahan mentah dimasukkan sekali gus sehingga penuh, kemudian alat penghadam ditutup untuk proses fermentasi dan pengelauran gas.  Lama kelamaan, pengeluaran biogas akan berkurangan dan akhirnya berhenti disebabkan kekurangan bahan mentah.  Pada masa itu, penghadam dikosongkan dan kemudian dipenuhkan semula dengan bahan mentah yang baru.

Dalam penghadaman secara berterusan, alat penghadam pada mulanya dipenuhkan dengan bahan mentah, kemudian sejumlah bahan mentah yang tertentu dimasukkan setiap hari.  Bahan harian akan mengeluarkan bahan yang telah dihadam bersamaan dengan isipadu yang dimasukkan.

Tangki gas juga diperlukan untuk menyimpan biogas.  Tangki gas dibahagikan kepada dua jenis, iaitu tangki tetap (fixed dome gas holder) dan tangki terapung (floating gas holder)

Dalam tangki tetap, alat penghadam juga digunakan sebagai penyimpan gas.  Isipadu kebuk penyimpan tersebut (Iaitu bahagian di atas aras bahan yang di fermentasikan) tetap dan tidak berubah mengikut isipadu gas yang ada.

Tangki terapung pula boleh dibahagikan kepada dua jenis.  Jenis pertama ialah tangki yang diletakkan di atas bahan mentah yang sedfang berfermentasi di dalam alat penghadam.  Jenis kedua ialah tangki yang diletakkan di atas air dalam satu tangki yang berasingan.  Tiang-tiang penunjuk perlu digunakan supaya tangki terapoung tidak senget.

iv.  Kegunaan Keladi Bunting

Salah satu daripada cara mengurangkan potensi pencemaran air buangan ialah menggunakan tumbuhan seperti keladi bunting.  Keladi bunting (Eichornia crassipes) didapati boleh mengurangkan BOD air buangan.  Tumbuhan ini boleh digunakan bersama sistem lagun.

Di samping mengawal pencemaran, hasil biojisim (dianggarkan sebanyak 66 tan.ha tahun) boleh diperolehi.  Keladi bunting boleh digunakan sebagai makanan ternakan, atau dikomposkan bersama-sama dengan najis ternakan.

 v.  Integrasi Dengan Pengeluaran Ikan

Pengeluaran ikan yang menggunakan najis ternak (itik, ayam dan babi) telah lama dipraktikkan di Asia.  Kajian menunjukkan bahawa najis ruminan juga boleh digunakan untuk pengeluaran ikan.

Satu sistem integrasi yang melibatkan kambing dan ikan berdasarkan 400 ekor kambing/ha dapat menghasilkan sebanyak 5.5 hingga 7 tan/ha tahun.

Sebahagian daripada najis ternakan yang dipelihara secara intensif boleh digunakan di dalam kolam ikan.  Pengusaha yang berminat menggunakan sistem berkenaan boleh merujuk kepada pihak yang pakar seperti Jabatan Perikanan atau Technology Park Malaysia (TPM) yang juga ada menjalankan kajian secara saintifik dalam teknologi integrasi ternakan dengan pengeluaran ikan.

vi.  Sistem Bersepadu

Kawalan pencemaran di sesuatu ladang ternakan tidaklah terhad kepada satu cara pengolahan sahaja.  Sistem bersepadu yang merangkumi beberapa kaedah adalah digalakkan.

Prinsip yang harus diamalkan ialah dengan menganggap najis/tahi ternakan sebagai bahan mentah sekunder dan menggunakan sumber-sumber lain yang terdapat di ladang ternakan secara maksimum.

Satu contoh sistem bersepadu ialah sebagaimana yang ada diamalkan di Filipina.  Di ladang tersebut, najis ternakan digunakan untuk pengeluaran  biogas yang digunakan sebagai bahan bakar untuk lampu, pam, alat-alat pembancuh dan penghancur di kilang makanan dan juga alat pembakar.  Selepas pencernaan anaerobik, sistem lagun digunakan sebagai baja untuk tanaman.  Sebahagian daripada enapcemar juga digunakan sebagai bahan makanan.

vii.  Pengeringan

Pengeringan ialah pembuangan air yang terdapat pada najis untuk menghalang aktiviti mikrob supaya menghasilkan bahan sampingan (berbentuk baja atau humus) yang stabil dan berisipadu rendah.  Kos input bagi kaedah ini adalah tinggi kerana tenaga (bahan bakar) yang banyak diperlukan untuk menurunkan kelembapan daripada najis. 

Untuk menghasilkan satu kilogram najis kering daripada najis/tahi lembu, pembaungan air sebanyak 54.2 loter dikehendaki, ini tidak termasuk air basuhan.

Pengeringan boleh dilakukan dalam tanur pengering.  Berbagai-bagai jenis alat pengeringan tersebut boleh didapati dalam pasaran.  Walau bagaimanapun, oleh sebab kos modal yang sangat tinggi penggunaan cara ini adalah kurang ekonomik, kecuali sekiranya ladang fidlot diusahakan secara komersil (besar-besaran) dan hasil baja dapat dijual dengan harga yang agak tinggi.

viii.  Penunuan

Penunuan atau insinerasi ialah proses pembakaran najis sehingga bahan organik yang asal dijadikan gas-gas dan abu.  Cara ini tidak memerlukan kawasan yang besar, tetapi mempunyai dua kelemahan.

Pertama, kos modal yang amat tinggi dan kedua, tidak ada peluang untuk menghasilkan bahan sampingan (baja atau humus).  Kaedah punuan hanya boleh dipertimbangkan apabila kaedah-kaedah lain tidak dapat diamalkan secara pratikal.

 

8.4  Penggunaan Enapcemar

Enapcemar yang terdapat selepas sistem pengolahan najis biasanya digunakan untuk salah satu daripada kegunaan berikut:-

a.	Penggunaan tanaman : sebagai baja atau pengkondisi tanah dan juga pembuatan "potting mixture"
b	Pemulihan tanah:enapcemar digunakan unutk menmabah bahan organik kepada tanah seperti tanah lombong
c	Ditaburkan di kawasan hutan
d	Pemeliharaan ikan: digunakan dalam kolam ikan sebagai baja untuk alga

 

Rajah C menunjukkan lakaran plan susunatur dan rekabentuk lagun (oxidation pond) untuk pengolahan air buangan fidlot